“1922: η άγνωστη επιχείρηση διάσωσης των Ελλήνων από τη φλεγόμενη Σμύρνη”

Μία από τις μελανότερες σελίδες της νεώτερης ελληνικής ιστορίας είναι η Μικρασιατική καταστροφή. Μία στρατιωτική ήττα  που είχε ως συνέπεια την ταπείνωση και συρρίκνωση της Ελλάδος και κυρίως τον οριστικό ξεριζωμό του Ελληνισμού της Μ. Ασίας. Το όραμα του Ελευθερίου Βενιζέλου  για την Ελλάδα των  δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών, δυστυχώς, πνίγηκε στον ποταμό Σαγγάριο.

“…μέσα στην καρδιά κάθε ανθρώπου

κοιμάται ένα λιοντάρι….”

επιγραφή στο Μνημείο του Εϊζα Τζένιγκς

στο Δημαρχείο του Βόλου

γράφει ο Υποναυάρχος Λ.Σ.ε.α. Δημητρίος Β. Ζαμπίκος

                              Τακτικό Μέλος Αεροπορικής Ακαδημίας Ελλάδος

     Τον Σεπτέμβριο  του 1922 το ελληνικό εκστρατευτικό Σώμα, λόγω των αλλεπαλλήλων εγκληματικών λαθών και παραλείψεων  της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας  του, σε άτακτη υποχώρηση -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- κατέφυγε στη Σμύρνη και με τα πλοία του ελληνικού στόλου μεταφέρθηκε στην Ελλάδα. Άφησε όμως  πίσω του απροστάτευτους χιλιάδες Έλληνες της Σμύρνης και γενικότερα της Μ. Ασίας στο έλεος των ατάκτων Τούρκων (Τσετών) και του εθνικιστικού τουρκικού στρατού. Οι τούρκοι στρατιώτες και κυρίως οι Τσέτες  μπαίνοντας στη Σμύρνη άρχισαν τις λεηλασίες, ληστείες, σφαγές, πυρπολήσεις σπιτιών των χριστιανών αμάχων (ελλήνων και αρμενίων) καθώς και βιασμούς γυναικών και κοριτσιών. Στη συνέχεια την 13η Σεπτεμβρίου πυρπόλησαν αρχικά  την αρμενική και ακολούθως την ελληνική συνοικία της πόλης, με συνέπεια να προκληθεί μία τεράστιας έκτασης πυρκαϊά, ορατή από μεγάλη απόσταση.

   Οι Έλληνες της Σμύρνης καταδιωκόμενοι από τους μαινόμενους τούρκους σε μία κόλαση φωτιάς τρομοκρατημένοι, απελπισμένοι και αβοήθητοι προσπαθώντας να σώσουν τη ζωή τους με τα ελάχιστα υπάρχοντά τους έτρεξαν στο λιμάνι αναζητώντας τρόπο να διαφύγουν από τη θάλασσα.

  Έξω από το λιμάνι ναυλοχούσαν συμμαχικά πολεμικά πλοία, τα πληρώματα των οποίων ασχολούνταν  με τη διάσωση  των υπηκόων τους  που βρίσκονταν στην πόλη. Οι ευρισκόμενοι στην προκυμαία της Σμύρνης Έλληνες, άλλοι καίγονταν από ανάφλεξη  ευφλέκτων υγρών και υλικών στα οποία έβαζαν φωτιά οι τούρκοι, άλλοι σφαγιάζονταν από σπάθες του τουρκικού ιππικού, ενώ άλλοι πέθαιναν από ασφυξία λόγω του τεράστιου όγκου του πλήθους. Όσους δε επιχειρούσαν να κολυμπήσουν προς τα ξένα πολεμικά πλοία τους  πυροβολούσαν και τους σκότωναν οι τούρκοι στρατιώτες.

   Στην Κωνσταντινούπολη  διοικητής  των ναυτικών Δυνάμεων των ΗΠΑ  ήταν ο Υποναύαρχος BRISTOL, ο οποίος διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τους Τούρκους. Μάλιστα  θεωρούσε ότι αποστολή του ήταν να υπερασπίζεται τα οικονομικά και εμπορικά συμφέροντα της Χώρας του και την αυστηρή τήρηση της ουδετερότητας στην ελληνοτουρκική διένεξη.

    Η κατάσταση αυτή επικρατούσε μέχρι την 16η Σεπτεμβρίου όπου μια προκήρυξη στην τουρκική γλώσσα  ανακοίνωνε ότι όλοι οι χριστιανοί της Σμύρνης έπρεπε να εγκαταλείψουν την πόλη μέχρι την 1η Οκτωβρίου άλλως θα εκτοπίζονταν στην ενδοχώρα εκτός από τους Έλληνες και Αρμένιους άνδρες18-45 ετών που θα παρέμεναν υπό κράτηση  ως αιχμάλωτοι πολέμου.

  Στην πόλη την περίοδο εκείνη  βρισκόταν ο Μεθοδιστής Πάστορας Εϊζα Τζένιγκς (Asa Jennings) της χριστιανικής Αδελφότητας Νέων (YMCA), ένα βαθύτατα θρησκευόμενο άτομο και ραχητικός από νεαρή ηλικία λόγω μιας σπάνιας νόσου. Στο κτίριο όπου έδρευε και κυμάτιζε η Αμερικανική σημαία είχαν βρει καταφύγιο με πρόσκλήσή του γυναικόπαιδα και άλλοι πρόσφυγες για να γλυτώσουν τη ζωή τους από τους εξαγριωμένους τσέτες. Ο Τζένιγκς βλέποντας τις εικόνες φρίκης στην προκυμαία, όπως  είπε αργότερα ,αισθάνθηκε το χέρι του Θεού στον ώμο του. Την 17η Σεπτεμβρίου συναντήθηκε με τον αλτρουιστή κυβερνήτη του αμερικανικού  αντιτορπιλικού USS Edsall  Halsey Powell και αποφάσισαν να  αναζητήσουν  από κοινού τρόπους διάσωσης  των χιλιάδων απελπισμένων χριστιανών προσφύγων (Ελλήνων κυρίως και Αρμενίων) από την προκυμαία  και αλλού. Ο  αντιπλοίαρχος Powell  είχε διακριθεί στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως κυβερνήτης του αντιτορπιλικού USS Parker  καταστρέφοντας ένα γερμανικό υποβρύχιο το 1916  και για την επικίνδυνη διάσωση το 1917 των επιζώντων του  βυθισμένου από υποβρύχιο Βρετανικού πλωτού νοσοκομείου Glencart Castle.

     Ο Powell επίσης  με το πλοίο του Edsall την 14η Σεπτεμβρίου είχε καταπλεύσει στο λιμάνι της φλεγόμενης Σμύρνης και παραλάβει  από το αντιτορπιλικό Lichfield 671 πρόσφυγες (500 Έλληνες 170 Αρμενίους και 1 Εβραίο) τους οποίους είχε αποβιβάσει στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.

    Την 19η Σεπτεμβρίου  τα υπό Βρετανική σημαία  εμπορικά πλοία” SS Treaty of Versailles” και “SS Worsley Hall”, τα οποία είχε ναυλώσει ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως  με τη βοήθεια της Επιτροπής Σωτηρίας κατέπλευσαν στη Σμύρνη  και παρέλαβαν 480 πρόσφυγες, τους οποίους αποβίβασαν στη Μυτιλήνη.

  Την 20η Σεπτεμβρίου ο Τζένιγκς αναζητώντας απεγνωσμένα  στο λιμάνι  κάποιο πλοίο προκειμένου να παραλάβει πρόσφυγες εντόπισε  και επιβιβάσθηκε στο  υπό ιταλική σημαία ατμόπλοιο Constantinopoli  και μετά από πολλές διαπραγματεύσεις με τον πλοίαρχό του  κατάφερε να τον πείσει να παραλάβει πρόσφυγες με αντίτιμο 5.000 δολλ. ΗΠΑ. Οι τουρκικές Αρχές έδωσαν άδεια εκκένωσης μόνο σε γυναικόπαιδα και υπερήλικες. Ο Powell  διέθεσε τις  βάρκες του αντιτορπιλικού του για την μεταφορά των προσφύγων από την προκυμαία στο πλοίο. Το Constantinopoli στο οποίο επιβιβάσθηκε και ο Τζένιγκς, απέπλευσε την 21η Σεπτεμβρίου  για Μυτιλήνη υπερπλήρες με γυναικόπαιδα και υπερήλικες που έπεφταν στα πόδια του, του φιλούσαν τα χέρια σε ένδειξη ευγνωμοσύνης ικετεύοντάς τον να απομακρύνει και τις οικογένειές τους που είχαν μείνει πίσω.

      O Powell  είχε ήδη αρχίσει να υποβάλει αιτήματα στις τουρκικές Αρχές εκ μέρους της Επιτροπής Σωτηρίας για την παροχή άδειας  σε ελληνικά εμπορικά πλοία να καταπλεύσουν στη Σμύρνη για παραλαβή προσφύγων.

     Ο Τζένιγκς όταν έφθασε στη Μυτιλήνη συναντήθηκε  με τις ελληνικές τοπικές Αρχές, τον Νομάρχη Μπάκα και τον στρατιωτικό διοικητή  στρατηγό Φράγκο και ζήτησε τη διάθεση ελληνικών εμπορικών πλοίων για την παραλαβή  των προσφύγων από τη Σμύρνη. Το αίτημά του αντιμετωπίσθηκε με απροθυμία με το επιχείρημα της ασφάλειας των εμπορικών πλοίων από τους τούρκους και σε κάθε περίπτωση ότι  θα απαιτούνταν άδεια από την Κυβέρνηση των Αθηνών.

    Τότε ο Τζένιγκς ζήτησε από τον Powell  να συντάξει και να του στείλει κατά την επιστροφή του από τη Μυτιλήνη ένα μήνυμα (τηλεγράφημα) με διφορούμενη διατύπωση και έννοια για να το παρουσιάσει στις ελληνικές Αρχές. Σ’ αυτό υπαινισσόταν εγγύηση αμερικανικής προστασίας  από αντιτορπιλικά  των διατιθεμένων ελληνικών εμπορικών πλοίων για την παραλαβή προσφύγων από τη Σμύρνη.

    Την 22α Σεπτεμβρίου  ο Powell  έλαβε, έστω και αργά, απάντηση (υπόμνημα) από τον Νουρεντίν Πασά ότι επιτρέπεται σε ελληνικά πλοία να καταπλεύσουν στη Σμύρνη χωρίς να φέρουν σημαία  και χωρίς να προσδένονται στην αποβάθρα. Η επιβίβαση  των προσφύγων σ’ αυτά  θα γίνεται υπό τον έλεγχο  των Τουρκικών Αρχών της Κυβέρνησης της μεγάλης Εθνοσυνέλευσης. Ο Τζένιγκς ευρισκόμενος στη Μυτιλήνη διέκρινε ένα ελληνικό πολεμικό πλοίο, το θωρηκτό ”ΚΙΛΚΙΣ” στο οποίο ανέβηκε  και συνάντησε τον κυβερνήτη του Πλοίαρχο Β.Ν. Ιωάννη Θεοφανίδη, έναν ανοιχτόμυαλο αξιωματικό που είχε διακριθεί στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο. Εκεί ζήτησε τη συνδρομή του στην επιχείρηση εκκένωσης των προσφύγων της Σμύρνης και εκείνος έδειξε πρόθυμος να βοηθήσει. Μέσω του θωρηκτού  ο Τζένιγκς  έστειλε ένα τηλεγράφημα στην Αθήνα (Πρωθυπουργό Ν. Τριανταφυλλάκο και Υπουργούς Ναυτικών και Στρατιωτικών) αναφέροντας ότι 150.000 πρόσφυγες είναι φυλακισμένοι στην προκυμαία της Σμύρνης και ότι οι όροι των τούρκων για αποχώρηση αυτών είναι επτά ημέρες από σήμερα.  

   Επίσης ανέφερε ότι αμερικανικά αντιτορπιλικά με εντολές του Ανωτάτου Διοικητή  Ναυάρχου Bristol  θα παρέχουν προστασία στα ελληνικά εμπορικά πλοία που χωρίς σημαία θα εισέρχονται στο λιμάνι της Σμύρνης για να παραλάβουν πρόσφυγες. Μέλη της Επιτροπής Σωτηρίας επιβαίνουν σε πλοίο και αναμένουν απάντηση.

   Η Κυβέρνηση των Αθηνών  απάντησε με μία σειρά ερωτημάτων σχετικά με την  παροχή προστασίας και αν αμερικανοί θα επιβιβασθούν  στα ελληνικά πλοία και ο Τζένιγκς απάντησε καταφατικά.

   Όμως επειδή η τελική απάντηση των Αθηνών καθυστερούσε ο Θεοφανίδης πίεσε τον Τζένιγκς να στείλει ένα τελεσίγραφο. Ο Τζένιγκς  επισήμανε στο τελεσίγραφο  ότι καμιά εξήγηση δεν θα δικαιολογούσε την Ελληνική Κυβέρνηση γιατί δεν επέτρεψε στους αμερικανούς να βοηθήσουν την εκκένωση των υπηκόων της των οποίων η ζωή εξαρτιόταν από τα ελληνικά πλοία. Επίσης ανέφερε ότι η Επιτροπή Σωτηρίας “νίπτει τας χείρας  της” και επιρρίπτει την ευθύνη στο Ελληνικό Κράτος και θα ανακοινώσει στον κόσμο την αιτία.

   Πριν τη λήξη του τελεσιγράφου ήλθε τηλεγραφική απάντηση στο θωρηκτό ”ΚΙΛΚΙΣ” για τη διάθεση Ελληνικών πλοίων από Μυτιλήνη και Πειραιά τιθέμενα υπό τη διοίκηση του Τζένιγκς.

  Σε νεώτερο μήνυμα  ο στρατηγός Φράγκος  γνωστοποίησε στο “ΚΙΛΚΙΣ” ότι είχαν επιταχθεί πλοία  στον Πειραιά  με προορισμό  τη Μυτιλήνη και στη συνέχεια τη Σμύρνη και με εντολή του Αρχηγού του Ναυτικού να διατηρούν επικοινωνία με τον Ναύαρχο Bristol σχετικά με τους κανόνες μεταφοράς των προσφύγων.

     Ο Θεοφανίδης συγκέντρωσε τους πλοιάρχους των εμπορικών πλοίων και 10 πλοία  απέπλευσαν για το ταξίδι στη Σμύρνη. Σε ένα από αυτά  το “Ισμήνη”, του οποίου ο πλοίαρχος  μιλούσε λίγα αγγλικά, επιβιβάσθηκε ο Τζένιγκς επικεφαλής “ναύαρχος” του στολίσκου των ελληνικών πλοίων.

     Σημειώνεται ότι  ο Bristol  δεν είχε γνώση  των διαπραγματεύσεων του Τζένιγκς με τις ελληνικές Αρχές και της εμπλοκής του ονόματός του σ’ αυτές.

    Ο Powell  όρισε το αντιτορπιλικό “SS Laurence” ως συνοδό πλοίο  το οποίο ζήτησε από τα ελληνικά πλοία να το ακολουθήσουν. Προηγουμένως, λόγω έλλειψης φορτηγίδων, με δωροδοκίες τούρκων οδήγησε τα πλοία να πλευρίσουν (παρά την αντίθετη συμφωνία) στην αποβάθρα του σιδηροδρόμου όπου είχαν συγκεντρωθεί πάνω από 30.000 πρόσφυγες. Τα πρώτα ελληνικά πλοία  που “έδεσαν” στην αποβάθρα  ήσαν  τα “Ισμήνη”, ”Ματθαίος”, ”Ατρόμητος”, ”Θράκη”, ”Βυζάντιον”, “Ζάκυνθος” και Πηνειός”.

   Οι πρόσφυγες με τα ελάχιστα υπάρχοντα  που μπορούσαν να μεταφέρουν, νηστικοί επί ημέρες και καταδιωκόμενοι έπρεπε να περάσουν από  τρεις πύλες ελέγχου  μέχρι τα πλοία. Κατά τη διάρκεια των διαδοχικών ελέγχων από τούρκους στρατιώτες ληστεύονταν από πράγματα αξίας ή χρήματα ενώ οι άνδρες (σύζυγοι, πατέρες, αδέλφια) σε ηλικία στράτευσης σπρώχνονταν βίαια έξω από τις  γραμμές και οδηγούνταν μακριά  σε πορείες προς την ενδοχώρα.

   Ο Powell  όρισε  60 ναύτες  στα κάγκελα και 20 άλλους  για να παρεμβαίνουν δυναμικά μεταξύ τούρκου στρατιώτη και πρόσφυγα -θύματος- χωρίς να τους επιτρέπεται να τραβήξουν όπλα- για την προστασία των προσφύγων από ληστείες και βιαιοπραγίες.

    Η επιβίβαση των προσφύγων περιγράφεται  ως κτηνώδης  και συχνά χαοτική. Απελπισμένοι άνθρωποι σπρώχνονταν, γυναίκες έπεφταν κάτω, οικογένειες χωρίζονταν και το χειρότερο γυναίκες χωρίζονταν από τα παιδιά τους. Οι τούρκοι στρατιώτες  χρησιμοποιούσαν δερμάτινες λουρίδες, βέργες, τους υποκόπανους των όπλων τους και  ξιφολόγχες για να ελέγξουν το πλήθος. Άλλοι στρατιώτες πυροβολούσαν  τους άνδρες που προσπαθούσαν να πλησιάσουν τα πλοία ή να ξεφύγουν από τους φρουρούς. Στα ελληνικά πλοία ,που ήσαν φορτηγά και όχι επιβατηγά,  πολλοί πρόσφυγες με σχοινιά μεταφέρονταν στα αμπάρια και όταν γέμιζαν αυτά οι υπόλοιποι στριμώχνονταν στα καταστρώματα. Οι αμερικανοί  ναύτες  πρόθυμα μετέφεραν  μπόγους, χαλιά  και φορεία στα πλοία ενώ άλλοι βοηθούσαν ανήμπορους  πρόσφυγες μεταφέροντάς τους  στην πλάτη τους και άλλοι μετέφεραν  από ένα βρέφος σε κάθε χέρι. Κι όλα αυτά υπό συνθήκες αφόρητης ζέστης, έλλειψης σκιάς και νερού.

   Εκείνη την ημέρα ο Powell, οι άνδρες  του και η Επιτροπή Σωτηρίας είχαν καταφέρει να γεμίσουν τα έξι πλοία με 16.000 πρόσφυγες. Στο μεταξύ  στην προκυμαία της Σμύρνης συσσωρεύονταν από μακρινούς λόφους και χωριά όλο και περισσότεροι πρόσφυγες, ενώ ο Θεοφανίδης  για άγνωστο λόγο είχε αναχωρήσει με το πλοίο του από τη Μυτιλήνη.

  Το πρωϊ της Τρίτης 26 Σεπτεμβρίου  14 πλοία επέστρεψαν ή προσέγγιζαν τη Σμύρνη. Ο Τζένιγκς είχε καταφέρει να αυξήσει τον αριθμό των διατιθεμένων για την εκκένωση πλοίων που συνέδραμαν την προσπάθεια στα 50  μεταξύ των οποίων και το υπερωκεάνιο ”Μεγάλη Ελλάς”.

    Ήδη 10.000  πρόσφυγες ήσαν στριμωγμένοι στις πύλες του λιμανιού, ενώ  η “ουρά “ των προσφύγων στην αποβάθρα έφθανε τα 2 μίλια.

   Οι άνδρες πρόσφυγες 16-60 ετών οδηγούνταν από τους τούρκους  βίαια ,με όπλα, βέργες και λουρίδες στην πόλη και  εκεί εξαναγκάζονταν να καθαρίζουν τα ερείπια και να συγκεντρώνουν τα πτώματα σε σωρούς  και να τα καίνε. Στη συνέχεια σε μακρές πορείες οδηγούνταν στην ενδοχώρα χωρίς τροφή και νερό σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ πολλοί πέθαιναν από εξάντληση και πείνα πριν φθάσουν εκεί. Όποιον έπεφτε κάτω οι τούρκοι  τον εκτελούσαν αμέσως.

    Την ημέρα εκείνη 26 Σεπτεμβρίου  η επιβίβαση ολοκληρώθηκε την 9.30μ.μ. Και 43.000 πρόσφυγες είχαν απομακρυνθεί.

    Κατά την 24η Σεπτεμβρίου  που διεξάγονταν οι διαπραγματεύσεις  του Τζένιγκς  με την ελληνική Κυβέρνηση πάνω στο θωρηκτό “ΚΙΛΚΙΣ” ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών κάλεσε τον Αμερικανό Επιτετραμμένο  Jefferson  Caffrey προκειμένου να επιβεβαιώσει την υπόσχεση του Τζένιγκς  για την αμερικανική προστασία των ελληνικών πλοίων στη Σμύρνη. Εκείνος εξεπλάγη

καθόσον αγνοούσε  την υπόσχεση προστασίας και το σχέδιο εκκένωσης της Σμύρνης από ελληνικά πλοία  και έστειλε αμέσως τηλεγράφημα τον Bristol. Η απάντηση του Bristol, που αγνοούσε  όλες αυτές τις πρωτοβουλίες, ήταν αρνητική. Σ’ αυτήν ετόνιζε ότι οι αμερικανοί αξιωματικοί στη Σμύρνη περιορίζονταν στις καλές τους υπηρεσίες προς τις τουρκικές  Αρχές να χορηγήσουν άδεια στα ελληνικά πλοία να εισέρχονται στη Σμύρνη χωρίς σημαία, δηλώνοντας παράλληλα  ότι δεν έχει δοθεί υπόσχεση ναυτικής προστασίας, ασφάλειας, βοήθειας ή φροντίδας των προσφύγων μετά την εκκένωση. Παρά την αρνητική απάντηση του Bristol  η Αθήνα συνέχιζε να διαθέτει εμπορικά πλοία για την εκκένωση της Σμύρνης.

   Την 27η Σεπτεμβρίου ο Powell έστειλε τηλεγράφημα στον Bristol  ότι οι Έλληνες παρερμήνευσαν το τηλεγράφημα ή την ερμηνεία που έδωσε σ’ αυτό ο Τζένιγκς και ότι ο ίδιος έδωσε οδηγίες στον Τζένιγκς να διορθώσει αυτή την παρεξήγηση. Ήδη όμως είχαν απομακρυνθεί με  επιτυχία πάνω από 100.000 πρόσφυγες και το Αμερικανικό Ναυτικό, που όλη η Χώρα του παρακολουθούσε, αναδυόταν ως ήρωας της Σμύρνης.

   Ο Τζένιγκς την 26η Σεπτεμβρίου επιστρέφοντας από τη Σμύρνη στη Μυτιλήνη, πληροφορήθηκε ότι είχε εκδηλωθεί στρατιωτικό Κίνημα κατά της Κυβερνήσεως των Αθηνών και του Βασιλιά. Ηγέτης του Κινήματος ήταν ο στρατιωτικός Νικόλαος Πλαστήρας που διακρίθηκε στον πόλεμο και οι τούρκοι αποκαλούσαν ”μαύρο πιπέρι” για το μουστάκι του και το μαχητικό του πνεύμα.

    Ο Τζένιγκς  πήγε στους ηγέτες του Κινήματος και ζήτησε τη συνεργασία τους, που του δόθηκε αμέσως. Έτσι διατήρησε ως “ναύαρχος” τη διοίκηση του εμπορικού στόλου με βοηθό τον καπετάν Πάνο Αργυρόπουλο ,έναν πρώην φιλελεύθερο αξιωματικό του Ναυτικού.

     Την τετάρτη 27 Σεπτεμβρίου μία ομάδα 12 ελληνικών πλοίων έφθασε στη Σμύρνη και με τη βοήθεια Αμερικανών και Βρετανών αξιωματικών και ναυτών επιβιβάσθηκαν σ’ αυτά 31.000 πρόσφυγες.

    Στο τέλος της ημέρας ο Powell είχε επιβιβάσει σε 13 πλοία 36.000 πρόσφυγες επισπεύδοντας την επιβίβαση με μικρές βάρκες και από το Κορδελιό στα πλοία που ανέμεναν στο αγκυροβόλιο.

    Στη Μυτιλήνη  είχαν συγκεντρωθεί 175.000 πρόσφυγες, που λιμοκτονούσαν  και η Ελληνική Κυβέρνηση έκανε ενέργειες να μεταφέρει πολλούς από αυτούς σε άλλα νησιά ή την ηπειρωτική Ελλάδα μέσω Πειραιά ή Θεσσαλονίκης.

   Την Παρασκευή 29η Σεπτεμβρίου  11 πλοία κατέπλευσαν στη Σμύρνη και γέμισαν με πρόσφυγες, των οποίων ο αριθμός μειωνόταν. Την επόμενη ημέρα 30Σεπτεμβρίου -τελευταία ημέρα  της προθεσμίας- 9 ελληνικά πλοία και το αμερικανικό εμπορικό πλοίο” USS Casey” έφθασαν και παρέλαβαν τους τελευταίους 6.000 πρόσφυγες. Την ίδια ημέρα ο Powell ενημερώθηκε από τον Γάλλο Ναύαρχο Dumensil  ότι ο Νουρεντίν Πασάς είχε δώσει παράταση στην ημερομηνία εκκένωσης κατά μία εβδομάδα. Αυτή η παράταση δεν χρειαζόταν καθόσον  ο Τζένιγκς, ο Powell, η Αμερικανική Επιτροπή Σωτηρίας, οι Αμερικανοί και Βρετανοί αξιωματικοί και άνδρες είχαν κατορθώσει το αδύνατον δηλαδή να εκκενώσουν και διασώσουν πάνω από 200.000 πρόσφυγες μέσα σε εφτά ημέρες.

   Την επόμενη ημέρα, 1η Οκτωβρίου, ο Powell  κάλεσε τον τούρκο πλοίαρχο, υπεύθυνο του λιμένα Σμύρνης (μη στρατιωτικό) και τον ευχαρίστησε για την καλή συνεργασία κατά την εκκένωση των προσφύγων. Μετά  οδηγήθηκε γύρω από την πόλη και τις έξω περιοχές αναζητώντας  και άλλους απομακρυσμένους πρόσφυγες, που πιθανόν κρυβόντουσαν έντρομοι σε μισοκαμένα σπίτια και υπόγεια, ψάχνοντας στα χαλάσματα -γιατί δεν ήθελε να αφήσει κανέναν πίσω- αλλά δεν μπόρεσε να βρει κανέναν.

   Η  Ελληνική Πολιτεία, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, ετίμησε τον Εϊζα Τζένιγκς με τις υψηλότερες στρατιωτικές και πολιτικές διακρίσεις απονέμοντάς του  το Παράσημο  του Σταυρού του Τάγματος του Σωτήρος και το Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας. Ο  Δήμος Βόλου, στην περιοχή του οποίου εγκαταστάθηκαν πολλοί πρόσφυγες, τιμώντας τη μνήμη του κατασκεύασε Μνημείο, που βρίσκεται έξω από το Δημαρχείο. Τα αποκαλυπτήρια του έγιναν το 2016  παρουσία του εγγονού του Ε. Τζένιγκς.

  Ο  πρωταγωνιστής  αυτού του επιτεύγματος Εϊζα Τζένιγκς απεβίωσε το 1933 από καρδιακή προσβολή ενώ περπατούσε κοντά  στον Λευκό Οίκο. Ο  αντιπλοίαρχος Halsey Powell, που  ενήργησε από ανθρωπιά παραβαίνοντας τις διαταγές των ανωτέρων του και διακινδυνεύοντας την στρατιωτική του καριέρα, μετατέθηκε στο Πεκίνο ως Ναυτικός Ακόλουθος και μετά τοποθετήθηκε ως κυβερνήτης στο “USS Pittsburgh”. Το 1936 ο Πρόεδρος Roosevelt ενέκρινε  την προαγωγή του στον βαθμό του υποναυάρχου όμως λίγες ημέρες πριν την προαγωγή απεβίωσε από καρδιακή προσβολή  στην Ουάσιγκτον σε ηλικία 53 ετών και ενταφιάσθηκε στο Κοιμητήριο του Άρλιγκτον.

    Το 1943  το ναυτικό  καθέλκυσε αντιτορπιλικό  και έδωσε σ’ αυτό  το όνομα “USS Halsey Powell”.

   Το πλοίο αυτό και οι άνδρες του διακρίθηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

   Ο πλοίαρχος Β.Ν. Ιωάννης Θεοφανίδης προήχθη στο βαθμό του υποναυάρχου και αποστρατεύθηκε με τον επόμενο βαθμό.

    Η επιχείρηση διάσωσης των Ελλήνων (και όχι μόνο) προσφύγων της Σμύρνης πρέπει να θεωρείται μία από τις επιτυχέστερες διασώσεις στη σύγχρονη ιστορία αντίστοιχη με την μετέπειτα 1940, εκκένωση της  Δουνκέρκης από το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Heinz Richter”ο  Ελληνοτουρκικός Πόλεμος 1919-1922”

-LOU URENECK “SMYRNA  SEPTEMBER1922

THE AMERICAN MISSION TO RESCUE VICTIMS OF THE 20TH CENTURY’S FIRST GENOCIDE”

-ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ “Eϊζα Τζένιγκς

–http:/Greek Reporter.com/2021/07/22 the Greek genocide as recorded in US Navy Diaries

 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Το Μνημείο του Ε. Τζένιγκς στο Δημαρχείο Βόλου

Ο  Αντιπλοίαρχος  Halsey Powell

O Πλοίαρχος Β.Ν. Ιωάννης Θεοφανίδης

Η φλεγόμενη Σμύρνη

Η φλεγόμενη Σμύρνη